Lepiej nie dotykaj… Tahereh Mafi – „Dotyk Julii”

Dystopia z miłością w tle… czy może raczej miłość z dystopią w tle? Ile czego mamy w tej historii i czy proporcje nie są aby naruszone?

Odnoszę wrażenie, że tak, jak swego czasu przyszła do nas moda na wampiry i paranormalne romanse, tak teraz hitem literatury młodzieżowej stały się opowieści osadzone w przyszłości niewiele mającej wspólnego z powiedzonkiem „I żyli długo i szczęśliwie”. Antyutopijna przyszłość, romans i oczywiście bohaterka stawiająca czoła systemowi i całemu złu, jakie wyrządził   w tym nowym, smutnym świecie – brzmi znajomo?

Debiutancka powieść Tahereh Mafi, Dotyk Julii” to historia dziewczyny, której dotyk zabija. I właściwie na tym mogłabym zakończyć opis fabuły… Albo dodać do niej jeszcze wizję partii rządzącej wszystkim i mającej pod kontrolą cały świat, o którym nota bene nie wiemy właściwie nic poza tym, że jest zupełnie inny od tego, który znamy teraz. Mam wrażenie, że autorka zainspirowała się złymi wróżbami ekologów o nieodwracalnych zmianach spowodowanych destrukcyjnym działaniem człowieka. Partia owa o wdzięcznej nazwie Komitet Odnowy zamyka Julię w szpitalu psychiatrycznym ze względu na jej odmienność i stanowienie zagrożenia dla innych ludzi. Dziewczyna spędza w zamknięciu dwieście sześćdziesiąt cztery dni, kiedy nagle przydzielony zostaje jej współwięzień. Tak, mężczyzna. Do jednej celi. Następnie do gry wchodzi bunt i miłość… Na tym już naprawdę mogę zakończyć opis fabuły, bo dalszy ciąg jest tak przewidywalny, że nie da się tu nawet rzucać spoilerami.

Bohater (nie)idealny

Jak często to bywa w powieściach tego typu, narrację mamy pierwszoosobową i prowadzoną w czasie teraźniejszym. Dzięki temu możemy dogłębnie poznawać przemyślenia głównej bohaterki i co za tym idzie – ją samą. Szczerze  – nie umiałam się zidentyfikować z Julią w żaden sposób. Jest zbyt.. idealna. Zbyt dobra, zbyt papierowa. Niby cierpienie uszlachetnia – w jej wypadku specyficzny dar nie przysparzał w życiu szczęścia, więc powodów do radości wielu nie miała – ale tutaj główna bohaterka została przedstawiona jako nieustraszona bojowniczka, gotowa ocalić świat, twardo stojąca po stronie dobra i nie mająca żadnych wątpliwości co do tego. Niezbyt to ludzkie.

Inni bohaterowie zresztą są skonstruowani na bardzo podobnej zasadzie – jak kryształowo dobry Adam, ryzykujący tak wiele i nie wahający się przed niczym, ideał, rycerz na białym koniu i kolejny Edward ze „Zmierzchu”. Żadnej rysy na charakterze, żadnego ludzkiego akcentu z prawdziwego zdarzenia. Żadnej psychologii.

Czarny charakter – Warner – jest tylko czarnym charakterem z typowym objawem szaleństwa i niepoczytalności – tutaj także mamy skrajność i właściwie nic ciekawego w tej postaci znaleźć się nie da. Nie jest interesujący ani pociągający – jest płaski i również brak mu „krwistości”, życia, ludzkiego pierwiastka. Psychologii postaci także próżno się tu doszukiwać.

Zawartość świata w świecie

Jeśli chodzi o świat przedstawiony to wiemy tyle, że… istnieje. I że ziściły się prognozy ekologów, globalne ocieplenie stało się faktem, a zasoby naturalne wyczerpują się z zawrotną szybkością. I nic więcej na ten temat powiedzieć się nie da, ponieważ autorka nie zadała sobie trudu, by pokazać nam świat, w którym żyje Julia – a szkoda. Trudno wyobrazić sobie całą akcję i wczuć się w nią, kiedy nie wie się, jak naprawdę wygląda sytuacja i otoczenie, w którym się znajdujemy.

Akcji nie da się nazwać wartką – do mniej więcej połowy książki są to opisy odczuć bohaterki, poznajemy jej przeszłość i dowiadujemy się, jak to się stało, że została odizolowana. Następną połowę wypełnia opis romansu rozwijającego się między Julią a Adamem, przetykany próbami Wernera zwerbowania bohaterki na ciemną stronę mocy. Ani trochę oryginalne, ani trochę odkrywcze – wszystko, co dzieje się w tej książce, ktoś już gdzieś napisał. Przyszłość i partia trzymająca wszystko w ryzach i poczynająca sobie jak chce? Ot, przykład z tej samej półki – „Igrzyska śmierci” czy „Intruz”. System mający na celu zbudowanie świata od nowa? Też jakby znajome… Poza tym wszystko to jest naiwne i w pewnym stopniu naciągane, a także nie do końca realne, nawet gdy weźmiemy pod uwagę, iż jest to powieść fantastyczna. Ubolewam, że autorka nie poświęciła więcej czasu i stron swojego tworu na rozbudowanie wątków antyutopijnych, zamiast skupiać się głównie na wyidealizowanym romansie dwójki bohaterów…

 …który również jest naiwny. A także cukierkowy i naciągany. Dwoje ludzi spotyka się po długim czasie i nagle okazuje się, że łączy ich wielka miłość. Niby nic strasznego, ale… Julia przez całą powieść zachowuje się jak typowa egzaltowana nastolatka, nie dowierzając wyznaniom swojego wybranka i co najmniej kilka razy w ciągu trwania historii dopytuje go, dlaczego niby mu na niej zależy i za każdym razem reaguje na jego wyznania, jakby pierwszy raz je słyszała. Adam oczywiście skwapliwie wyjaśnia i nie wykazuje ani odrobiny irytacji, bo to złoty chłopak przecież.  Zęby bolą, słowo daję. Oczywiście zrozumiałe jest, że bohaterka przeżywa całkowicie nowe doznania, bo – przypomnijmy – nikt nie może jej dotknąć bez ryzykowania życiem – ale jednak nie jest to przedstawione do końca wiarygodnie.

Grafomani są wśród nas

Sprawą natomiast, która zdecydowanie przyćmiła wszystkie wymienione wcześniej usterki i cechy utworu, jest język, którego specyficznym nazwać się na pewno nie da. Jedyne słowo, które przychodzi mi na myśl, to grafomania. I o ile jeszcze przekreślanie wyrazów można uznać za zabieg ciekawy, pokazujący emocje targające Julią, chaos w jej duszy i problemy, z którymi się zmaga, to stylu pełnego dziwacznych porównań i metafor w co drugim zdaniu tak nazwać się nie da. Co jakiś czas wybuchałam śmiechem, czytając o „oczach niebieskich jak kwitnący siniak” i czując się, jakbym miała w ręku coś silącego się na poetyckość, ale –  nie wyszło. Otrzymaliśmy natomiast przerost formy nad treścią ani trochę nie wywołujący głębszych emocji, jakie w zamierzeniu autorki zapewne miały nami targać podczas śledzenia przygód Julii.

Końcówka historii jednoznacznie wskazuje na to, że czytamy początek serii i jak wiadomo, powstało jeszcze kilka powieści o przygodach Julii w dystopii. Osobiście po dalsze części nie sięgnę , nie czuję się przekonana do samej historii ani do stylu autorki, który jest męczący i niestrawny. Ewidentnie widać, że powieść skierowana jest do młodszych czytelniczek i zgaduję, że trafia w ich potrzeby zapewniania o idealnej miłości i poświęceniu w świecie, gdzie wszystko jest albo białe, albo czarne. Mnie to nie przekonuje, niestety. Gdyby potraktować tę książkę nie jako historię o antyutopijnym świecie, a o uczuciach, nie obroniłaby się nawet jako romans – nic ciekawego w nim nie ma, a znajduję tu tylko przewidywalność i naiwność.

Podsumowując: debiutanckiej powieści Tahereh Mafi nie polecam, jest wiele lepszych książek zarówno o miłości, jak i o antyutopijnych światach (jak recenzowane przeze mnie Futu.re), napisanych strawnym językiem. „Dotyk Julii” nie wniesie nic wartościowego ani nowego do waszego życia, więc bez żalu odpuśćcie sobie tę lekturę.

Autor: Tahereh Mafi
Tytuł: „Dotyk Julii”
Wydawnictwo: Otwarte
Data wydania: 28 kwietnia 2014
Liczba stron: 336